„Rzecz o sztuce robienia cukru z buraków, czyli historia Cukrowni w Przeworsku” to tytuł wystawy czasowej, która od 21 września do końca listopada b. r. prezentowana będzie w Muzeum w Przeworsku. ZAPRASZAMY NA WERNISAŻ WYSTAWY W NAJBLIŻSZĄ NIEDZIELĘ – 21 LISTOPADA 2014 R. O GODZ 16.30, W GALERII „MAGNEZ”.
Dzięki osobistym zabiegom Księcia Andrzeja Lubomirskiego, 6 listopada 1894 roku ukonstytuowało się Galicyjskie Akcyjne Towarzystwo Przemysłu Cukrowniczego w Przeworsku. Celem Towarzystwa była budowa i prowadzenie cukrowni na terenie wsi Budy Przeworskie, położonej ok. 1 km od Przeworska. W 1895 roku cukrownia ruszyła, produkując wyłącznie cukier surowy, jej pierwszym dyrektorem został Ignacy Rosiński. Pierwsze lata produkcji nie przyniosły spodziewanych rezultatów finansowych, dopiero budowa rafinerii w 1899 r. spowodowała, że cukier z przeworskiej fabryki stał się towarem luksusowym, trafiającym w gusta najwybredniejszych klientów, także zagranicznych.
Podczas I wojny światowej wycofujące się wojska rosyjskie po przegranej pod Gorlicami, przechodząc przez Przeworsk podpaliły Cukrownię 12 maja 1915 roku. Z pożaru ocalała jedynie rafineria, magazyny i budynki mieszkalne. Wzrost produkcji w cukrowni zaczął być widoczny dopiero w latach 20. XX w. Kryzys z 1929 r. zahamował dalszy rozwój fabryki, produkcja stała się nieopłacalna, pewna poprawa nastąpiła na początku lat 30. XX w. i w kolejnych latach sytuacja cukrowni stawała się coraz lepsza.
Dobra koniunktura została przerwana wybuchem II wojny światowej i zbombardowaniem cukrowni w dniu 7 września 1939 r. Mimo tego, pracownicy w prowizorycznych warunkach rozpoczęli kampanię w 1940 r., kiedy cukrownia znalazła się pod zarządem niemieckim. W takich warunkach fabryka działała do 27 lipca 1944 r., kiedy Przeworsk opuściły wojska niemieckie. Jesienią 1944 r. władze PKWN mianowały dyrektorem cukrowni inż. Jerzego Łękawskiego a pierwsza powojenna kampania cukrownicza przeprowadzona została na przełomie 1944 i 1945 r.
W latach 50. XX w. zmodernizowano fabrykę zaopatrując ją w nowoczesne urządzenia i maszyny, powiększał się areał plantacyjny. W 1975 r. Cukrownia przestała być samodzielnym przedsiębiorstwem i weszła w skład Przedsiębiorstwa Państwowego „Cukrownie Lubelskie”. W latach 80. XX cukrownia stała się kombinatem, w skład którego wchodziła Wytwórnia Drożdży Paszowych i należała do pierwszej dziesiątki najlepszych cukrowni w Polsce, na 78 istniejących. Odgrywała bardzo istotną rolę w rozwoju gospodarczym miasta i regionu, mawiano że: „Przeworsk Cukrownią stoi”.
W 1995 roku cukrownia przeworska przekształcona została w Spółkę Skarbu Państwa i funkcjonowała pod nazwą Cukrownia „Przeworsk” S.A do 2002 r. Od lipca 2002 r. do września 2003 r. cukrownia znalazła się w stanie upadłości, 26 września nastąpił zakup cukrowni przez Sϋdzucker Garbów Spółka z o. o., a w czerwcu 2004 r. zakład przejęty został przez Cukier Małopolski S.A w Kazimierzy Wielkiej. Ostatnia kampania cukrownicza miała miejsce w 2003 r., przy której zatrudnionych było 300 pracowników stałych i 350 sezonowych. Ostatnim właścicielem cukrowni była firma B&P Bauer Engineering – producent linii technologicznych do przetwórstwa owoców.
Decyzja o wyburzeniu cukrowni zapadła na początku 2008 r. a wczesną wiosną większość zabytkowych budynków dawnej Cukrowni „Przeworsk” przestała istnieć.
Na wystawie zaprezentowane zostaną przedwojenne, archiwalne fotografie i akcje przeworskiej cukrowni, Księgi Protokołów z Walnych Zgromadzeń Akcjonariuszy cukrowni od momentu jej powstania do wybuchu II wojny światowej, przedwojenne głowy cukru, sztandary, trofea sportowe, pamiątki na jubileusz 100-lecia cukrowni, kroniki z kolonii organizowanych dla dzieci pracowników fabryki, wspomnienia i relacje pracowników, etc. etc. Wystawa pokaże wzloty i upadki fabryki, aż do jej gorzkiego końca – wyburzenia.
Fundatorzy słodkiego poczęstunku podczas wernisażu: Sϋdzucker Polska i Polski Cukier Krajowa Spółka Cukrowa.
Wystawie towarzyszą lekcje muzealne.
Małgorzata Wołoszyn
