Jubileusz 625 rocznicy nadania praw miejskich dla Przeworska jest doskonałą okazją, do zaprezentowania szerszemu gronu odbiorców, żywo zainteresowanych historią Przeworska niezwykle cennych zabytków na wystawie czasowej pt. Przywileje dla miasta Przeworska XV-XVIII w. Zabytki te, to przywileje królów Polski wystawione dla Przeworska i jego mieszkańców; przywileje właścicieli Przeworska: Tarnowskich, Ostrogskich i Lubomirskich dla Żydów; dla organizacji cechowych działających w mieście oraz przywileje wystawiane przez urzędy miejskie: wójtowsko- ławnicze i burmistrzowsko-radzieckie. Ta unikatowa kolekcja liczy 22 oryginalne dokumenty (dziewiętnaście przywilejów, dwa edykty i jeden uniwersał) i jedną XVIII-wieczną kopię przywileju z XV w. i obejmuje lata od 1473 r. do 1763 r. Niniejsze przywileje znajdują się w zbiorach Muzeum w Przeworsku Zespołu Pałacowo – Parkowego i stanowią jedne z najcenniejszych eksponatów w zbiorach placówki.
Prezentowaną kolekcję można podzielić na trzy grupy: pierwsza to przywileje miejskie, druga grupa to przywileje cechowe i trzecia grupa to przywileje dotyczące osadnictwa żydowskiego w Przeworsku.
Do pierwszej grypy zaliczyć możemy przywileje królewskie dotyczące zwolnienia mieszkańców z ceł i opłat targowych, przywileje na targi i jarmarki oraz przywileje właścicieli miasta określające organizację miasta po lokacji i powinności mieszczan przeworskich względem miasta i jego właścicieli, zwolnień podatkowych m.in. po pożarach miasta i dotyczące obywatelstwa przeworskiego.
Zwolnienia celne otrzymali przeworszczanie od: króla Władysława IV w 1633 r., od Jana Kazimierza w 1661 r., który prócz zwolnień celnych nadał przywilej na jarmarki; od Michała Korybuta Wiśniowieckiego z 1670 r., Jana III Sobieskiego w 1683 r. i Augusta II Mocnego w 1732 r. Prócz królów Polski także Tarnowscy zasłużyli się w dziejach Przeworska, stwarzając podstawy do późniejszego jego rozwoju. Rafał Tarnowski w 1473 r., potwierdził przywilej lokacyjny swojego pradziada Jana z Tarnowa. Konstanty Ostrogski w 1580 r. potwierdził przywileje nadane przez Tarnowskich i zwolnił przeworszczan z płacenia podatków po pożarze miasta. Po pożarze Przeworska wziął w obronę mieszczan również Antoni Lubomirski w 1755 r. odraczając im długi. Antoni Lubomirski w latach 1750 i 1756, wydał także uniwersał i edykty, które zakazywały synom obywateli przeworskich wstępowania do zakonu bez jego zgody.
Druga grupa przywilejów to przywileje cechowe. Nad stałym i prawidłowym funkcjonowaniem wymiany handlowej i rozwojem produkcji rzemieślniczej czuwali właściciele miasta i władze miejskie, wydając liczne przywileje ekonomiczne: dla szewców i branż skórzanych, dla bednarzy i branż drzewnych a także dla przeworskich piekarzy.
Dla szewców wystawiano następujące przywileje: przywilej urzędu radzieckiego w Przeworsku, w sprawie założenia nowego bractwa – cechu szewskiego w 1486 r., od Jana Krzysztofa Tarnowskiego w 1562 r. który wydał dla nich przywilej, zabraniający kramarzom detalicznego kupna skór szewskich i kuśnierskich. Przywilej Anny Ostrogskiej z 1612 r. zezwalał szewcom przeworskim na prowadzenie 20 jatek i sprzedaż swoich wyrobów na targach jarosławskich. Przywilej Anny Ostrogskiej potwierdzony został przez urząd wójtowsko – ławniczy i burmistrzowsko – radziecki w 1612 r. Przywilej Jerzego Lubomirskiego z 1653 r. określał powinności cechu szewców względem obrony miasta. Przywileje nadane cechowi szewskiemu przez poprzedników zatwierdził w 1670 r. Stanisław Lubomirski. Także piekarze otrzymali od Jerzego Lubomirskiego w 1650 r. potwierdzenie praw nadanych przez jego poprzedników oraz prawo handlowania w 13 jatkach.
Dla bednarzy i branży drzewnej: Zygmunt III Waza w 1597 r. wystawił przywilej, który określał obowiązujące w nim zwyczaje, prawa i godności. Przywilej Zygmunta III potwierdzony został przez króla Władysława IV w 1633 r.
Trzecia grupa to przywileje stanowiące podstawę prawną, regulującą osadnictwo żydowskie w Przeworsku: Aleksander Ostrogski w 1594 r., ograniczył osadnictwo żydowskie do dwóch domów w mieście, Jerzy Lubomirski w 1650 r. zezwolił na zamieszkanie Żydom w trzech domostwach, Józef Lubomirski w 1712 r. nadał rodzinie żydowskiej prawa miejskie a Antoni Lubomirski w 1763 r. zezwolił osiedlić się w mieście rodzinie żydowskiej.
Część dokumentów została przełożona z języka łacińskiego na język polski przed II wojną światową przez wybitnego krakowskiego mediewistę Karola Buczka, a część w latach 50. XX przez historyka Irenę Kiernożycką pracownika Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, która uzupełniła pracę Karola Buczka podjęła się tych przekładów.
Przywileje zaprezentowane na wystawie dokumentują losy społeczności miejskiej, są obrazem życia rzemieślników przeworskich, w którym odbijały się ich sprawy codzienne i niecodzienne, ukazują status prawny Żydów, pokazują jaka rolę spełniało miasto w życiu gospodarczym regionu. Treść niniejszych dokumentów stanowi cenny materiał do poznania wielu dziedzin życia gospodarczego, społecznego i religijnego miasta od czasów średniowiecznych do 2 połowy XVIII w. Odwiedzający wystawę odnajdą w tych pergaminowych zabytkach nie tylko własnoręczne podpisy dziedziców miasta ale także autografy polskich monarchów.
Każdy przywilej jest niepowtarzalny i unikatowy i jest świadectwem dbałości królów Polski, dziedziców miasta i władz miejskich o rozwój Przeworska i dobrobyt dla jego mieszkańców.
Wystawę będzie można oglądać w Muzeum w Przeworsku Zespole Pałacowo Parkowym od końca września do 31 grudnia 2018 r. i będzie jej towarzyszył katalog.
Małgorzata Wołoszyn
