Zapraszamy na wystawę czasową: „Świat obok nas. Obrzędowość doroczna w województwie śląskim”, w fotografii Roberta Garstki. Wystawa czynna od niedzieli 16 lutego do 30 marca 2014 r. Wystawa współorganizowana z Regionalnym Ośrodkiem Kultury w Katowicach. Wystawie towarzyszą lekcje muzealne.

„Świat obok nas” to tytuł wystawy fotograficznej, ilustrującej współczesną obrzędowość doroczną na terenie województwa śląskiego. Obrzędowe zwyczaje doroczne na Górnym Śląsku uważa się za jedne z najbarwniejszych i najbardziej urozmaiconych w Polsce. Obecne województwo śląskie to ziemie zróżnicowane zarówno geograficznie, jak  i historycznie: Zagłębie Dąbrowskie, Zagłębie Krakowskie, Górny Śląsk, Żywiecczyzna, Częstochowa i część Wielkopolski. Współczesne województwo śląskie to także teren silnie zurbanizowany i uprzemysłowiony, o największej gęstości zaludnienia; nadal kwitnie tu gospodarka wiejska. Czynnik ten wpływa na zachowanie i kultywowanie zwyczajów agrarnych, o podłożu archaicznym. Z drugiej strony, śląska obrzędowość doroczna powiązana jest istotnie z liturgią i rytuałem Kościoła katolickiego.

Robert Garstka jest fotografem Regionalnego Ośrodka Kultury w Katowicach. Dokumentuje zabytki i przyrodę. Jego pasją stało się fotografowanie człowieka w kontekście obrzędu, zwyczaju. Jest fotografem z zacięciem etnograficznym, z pasją przemierzającym wsie i miasteczka śląskie w poszukiwaniu żywych i autentycznych tradycji, zwyczajów i obrzędów. Owocem jego kilkuletniej pracy dokumentacyjnej i badawczej jest wystawa: „Świat obok nas. Obrzędowość doroczna w województwie śląskim” oraz towarzyszący jej ponad dwustustronicowy album, współfinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

„Czy fotografia może jeszcze odkrywać Nieznane? Czy w czasach powszechności fotografii, masowego produkowania fotek z wakacji, pikników, spotkań rodzinnych, fotografowaniu telefonami komórkowymi i tabletami, mogą nas jeszcze zaskoczyć tematy uwieczniane przez kogoś na zdjęciach? Odpowiedź, którą  przynosi album Roberta Garstki, brzmi: jednak może ! I to odkrywać Nieznane, które jest całkiem blisko nas. Robert Garstka od dziesięciu lat tropi i uwiecznia na fotografii zwyczaje i obrzędy, przede wszystkim te, które zwane są przez etnografów dorocznymi. Ale na zdjęciach Garstki znajdziemy także te związane z obrzędami rodzinnymi oraz rytuałami różnych wyznań i religii. W ostatnich latach sławę zyskały także nowe formy, które również znajdziemy w albumie. Robert Garstka tworzy dokument pokazujący mniej znane oblicze współczesnego świata, niejednoznacznego, złożonego, w którym jest miejsce na mistyczne przeżycie i głęboką symbolikę, a nie tylko na konsumpcję i doraźność. Niektóre z obrzędów są dość dobrze znane; wiemy o nich z badań etnografów, ale także  przekazów medialnych. O innych wiedzą tylko znawcy. Suma tej zdjęciowej dokumentacji jest jak bogata, wielobarwna mozaika nałożona na mapę województwa śląskiego, którego obszar stanowi granice terytorialne tej pracy.” (Z recenzji dr Marii Lipok-Bierwiaczonek, etnograf, dyrektor Muzeum Miejskiego w Tychach)

Pierwsze zdjęcie na  wystawie to śląska Barbórka, następnie Mikołaje z Istebnej i z Łąki, dalej grupy kolędnicze: Szlachcice, Dziady noworoczne, Jukace i Trzej Królowie. Bardzo bogata jest śląska obrzędowość związana z zapustami: combry i wodzenie niedźwiedzia, zapewniające szczęście i dostatek, którym towarzyszą zawsze tańce na urodzaj, praktykowane nadal w wielu śląskich wsiach. W cykl obrzędów wiosennych, wciąż żywotnych na Śląsku wpisują się: chodzenie z marzanną i goikiem. Zaś w Wielkim Tygodniu praktykuje się szereg zwyczajów związanych z rytualnym hałasem oraz obrzędy związane z ogniem (palenie „fakli” w Stanicy w ok. Rybnika, palenie „judosza” w Skoczowie) i wodą (poranne obmywanie się w Wielki Pątek). Wielkanoc to m.in. turki – zamaskowani, pogańscy  żołnierze Bożego Grobu padający na ziemię przed Zmartwychwstałym  oraz Śmiergustnicy – kawalerowie przebrani i zamaskowani, oblewający panny  i czyniący rozmaite despekty.  Lato na Śląsku to czas pielgrzymek i procesji, ale także okres praktykowania zwyczajów o rodowodzie pogańskim, w których używa się drzew i kwiatów oraz ognia: 1 maja i na koniec czerwca stawia się „moja” – umajoną jodełkę lub świerka, na Zielone Święta pali się ogniska, na św. Wawrzyńca (10 sierpnia) – pali się tzw. hudy.

„Świat obok nas. Obrzędowość doroczna w województwie śląskim” – wystawa oraz album prezentowane będą w  Galerii „Magnez” Muzeum w Przeworsku  w terminie 16.02-30.03.2014 r.

Wystawa fotograficzna Roberta Garstki z Regionalnego Ośrodka Kultury w Katowicach wzbogacona będzie fotografiami i eksponatami obrazującymi współczesną obrzędowość doroczną w okolicach Przeworska. Takie zestawienie i porównanie, pozwoli na próbę przedstawienia wspólnych źródeł i treści polskich obrzędów. Wystawie towarzyszą lekcje muzealne.

Katarzyna Ignas